Osiguranje potraživanja od rizika neplaćanja se u Evropi javlja u XIX veku na kraju industrijske revolucije i u početku pokriva samo rizik stečaja kupca/dužnika kojem je roba prodata sa odloženim rokom plaćanja. Vremenom, osiguravači počinju preuzimati i rizik produženog neplaćanja duga koji se ostvaruje u slučaju da dužnik ne ispunjava svoju obavezu plaćanja potraživanja bez opravdanog razloga u periodu čekanja (uglavnom do 180 dana od dana dospelosti najstarije neplaćene fakture).

Rizik stečaja i rizik produženog neplaćanja duga spadaju u grupu komercijalnih rizika i najčešći su uzroci neplaćanja u savremenim uslovima poslovanja.

Da je reč o problemu koji utiče na likvidnost velikog broja preduzeća (posebno malih i srednjih) svedoče i apsolutni brojevi stečajeva u državama članicama EU u 2022. godini (prema podacima Eurostata) među kojima se izdvajaju Francuska sa 39 hiljada stečajeva, Nemačka oko 14 hiljada, Belgija i Španija 9 hiljada, Italija, Danska i Mađarska sa 7-8 hiljada, ali i Bugarska, Hrvatska i Austrija sa oko 5 hiljada stečajeva godišnje.

Što se tiče produženog neplaćanja duga, situacija nije bolja ako se posmatra prosečno kašnjenje u broju dana u odnosu na datum dospelosti fakture. Ovde bi se moglo primeniti parafrazirano pravilo „što južnije to duže“ pa je prosečno kašnjenje (prema podacima Eurostata i renomiranih preduzeća za naplatu potraživanja) u izmirenju obaveza u zemljama južne Evrope poput Italije, Španije i Portugala od 20 do 30 dana nasuprot Nemačke, Holandije i Švedske gde je prosečno kašnjenje do 7 dana. Preduzeća u Francuskoj i Belgiji prosečno kasne u plaćanju od 10 do 15 dana, a zanimljivo je primetiti da su prosečna kašnjenja u Velikoj Britaniji i Irskoj (20 do 25 dana) duža nego pre Brexita.

Pored goreopisanih komercijalnih rizika, neplaćanje se može desiti i usled ostvarenja nekomercijalnih rizika. Nekomercijalni rizici su svi događaji koji za osiguranika i dužnika predstavljaju višu silu, a ostvaruju se u sledećim slučajevima:

• neplaćanje duga po njegovom dospeću ako je dužnik država, državna organizacija ili lice za koje garantuje država, odnosno državna organizacija;
• opšti moratorijum plaćanja, zabrana konverzije valute zemlje dužnika u konvertibilne valute i/ili transfera nakon što je dužnik položio sredstva kod banke u lokalnoj valuti – do isteka tih zabrana;
• politički događaji u zemlji dužnika ili ratno stanje u zemlji dužnika ili slično (revolucije, veći nemiri).

Najsvežiji primer ostvarenja nekomercijalnih rizika je rat između Rusije i Ukrajine, a nešto stariji primeri su zabrana inostranih plaćanja tokom eskalacije krize javnog duga u Grčkoj 2015. godine i kratkoročne zabrane konverzije valuta (3 do 6 meseci) u Ukrajini i Belorusiji u periodu 2010-2015.

Ukratko i pojednostavljeno, nekomercijalni rizici su, pored rata i političkih događaja u zemlji dužnika, svi oni događaji gde su plaćanja onemogućena odlukom države i državnih organa.

Zanimljivo je osvrnuti se i na najrizičnije sektore u smislu neplaćanja potraživanja. Prema podacima Eurostata, u 2022. godini, bilo zbog stečaja, bilo zbog produženog neplaćanja duga, sektori rizičniji od drugih su transport, gradjevinarstvo i prehrambena industrija. Ovi sektori se u smislu ostvarenja rizika u potpunosti poklapaju sa iskustvom AOFI od 2006. do danas budući da je AOFI najveći broj šteta isplatila za dužnike koji pripadaju ovim sektorima.

U savremenim uslovima poslovanja koje, između ostalog, često karakteriše i prodaja roba i usluga kupcima u inostranstvu bez ostvarivanja kontakta uživo, korišćenjem savremenih sredstava komunikacije, dolaze do izražaja prednosti osiguranja potraživanja od rizika neplaćanja. Nije tu reč samo o proveri boniteta kupca i proveri njegove platežne sposobnosti i s tim u vezi određivanje kreditnog limita svakog pojedinačnog kupca, već i kontinuirano praćanje svih promena koje mogu uticati na izvršenje dužnikovih obaveza plaćanja. Na taj način osiguraniku se omogućuje sigurno poslovanje i očuvanje likvidnosti jer je jedna od primarnih uloga osiguravača da pomogne osiguraniku da posluje sa kvalitetnim i pouzdanim kupcima koje svoje obaveze izvršavaju na vreme.

Osiguranje naplate potraživanja pozitivno utiče i na konkurentnost osiguranika, posebno u smislu odobravanja dužih rokova plaćanja, jer danas, kada je kvalitet roba i usluga postao manje-više standardan, odobravanje dužih rokova plaćanja od prosečnih igra značajnu ulogu kod odabira dobavljača. Pored toga, polisa osiguranja od rizika neplaćanja može biti i vinkulirana na poslovnu banku ili faktoring kuću što omogućava i lakše dobijanje finansijskih sredstava, često pod povoljnijim uslovima.

Kod osvajanja novih tržišta i kupaca osiguranje naplate potraživanja predstavlja koristan alat, budući da osiguranik može odmah da ponudi prodaju na odloženo plaćanje umesto uobičajenog avansa te tako bude prihvatljiviji dobavljač od onih koji insistiraju na avansnom plaćanju na početku poslovne saradnje.

Sve u svemu, osiguranja naplate potraživanja od rizika neplaćanja predstavlja kompletnu finansijsku uslugu većeg obima od same usluge osiguranja i naplate odštete. Prepuštanjem osiguravaču da se bavi rizikom naplate potraživanja, preduzeće osiguranik može da se fokusira na ono u čemu je najbolje, proizvodnju, prodaju i rast konkurentnosti.

Agencija za osiguranja i finansiranje izvoza Republike Srbije a.d. (AOFI) je 2006. godine izdala svoju polisu osiguranja naplate potraživanja i pionir je u osiguranju od rizika neplaćanja prouzrokovanih ostvarenjem komercijalnih i nekomercijalnih rizika na srpskom tržištu. I dan danas je tržišni  lider, a 2022. godine je osigurala 1,3 milijarde EUR potraživanja srpskih izvoznika. Trenutno u pokriću ima oko 4000 rizika (dužnika) u 90 zemalja na svim kontinentima. AOFI je od 2006. godine do danas isplatila preko 100 šteta srpskim izvoznicima od čega je u 20% slučajeva uzrok bio stečaj, a u 80% slučajeva uzrok je bilo produženo neplaćanje duga. AOFI svoj portfelj reosigurava kod prvoklasnih reosiguravača iz Švajcarske, Nemačke i Kine.